Historia
Co robił Jan III Sobieski zanim został królem?

Co robił Jan III Sobieski zanim został królem?

Jan III Sobieski
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Jan_Sobieski.jpg

W tym tekście chciałbym opisać najważniejsze momenty życia Jana III Sobieskiego zanim stał się królem. Dla niektórych jest to część niewiadoma, bo zbyt rzadko o niej się mówi. To właśnie było motorem do napisania tego tekstu. Nie będę się rozpisywał we wstępie i od razu przejdę do ważnych faktów z życia naszego króla.

Czasy dzieciństwa i dorastania

Tak naprawdę rozpocznę całe opowiadanie o Janie Sobieskim od wyciągnięcia jego informacji związanych z jego rodziną. Nie ma to jak podstawy z jakiego powodu był tak a nie inaczej wychowany.

Przyszły król urodził się w rodzinie Sobieskich pochodzących z Sobieszyna i posiadali herb Janina. Za czasów dziada ród stał się rodziną magnacką. Spowodowane to było, że Marek Sobieski poprzez dojście do stanowiska kasztelana lubelskiego w okolicach 1597 roku, w 1599 roku stał się wojewodą lubelskim oraz byciem dworzaninem od 1557 roku doprowadziło do zdobycia większego majątku niż przeciętny szlachcic. Dzięki temu było o wiele łatwiej wystartować Janowi w działaniach polityczno-szlacheckich i w pewnym momencie sięgnąć tronu królewskiego. Niestety jeszcze nie tak szybko, pozostało mi jeszcze trochę opisywania.

Rodzina wychowywała Jana w kulcie osobistości, którą był hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski. Żółkiewski po śmierci został przez swoją całą rodzinę podniesiony do rangi bohatera narodowego. Powodem podniesienia rangi było to, że zginął w czasie walk pod Cecyrą  w nocy z 6 na 7 października 1620 roku. Jego głowa została odcięta i wisiała nad wejściem sułtana tureckiego przez dwa lata. Jego bezgłowe ciało po wykupieniu zostało wysłane razem z jeszcze żywym synem Janem. A jego wyprawa, która dowodził, była źle przygotowana od samego początku.

Dzięki dobrym warunkom Sobieski miał możliwość wysłuchiwania wspaniałych opowiadań jakim wspaniałym człowiekiem był Żółkiewski oraz jaką śmierć poniósł w walce z przeciwnikiem. Po latach można było usłyszeć krótki komentarz nie tylko o jego pradziadku: pradziad, dziad, wuj i brat rodzony od pogańskiej położony ręki; jakiego przykładu w domach, lubo rycerskich i wojennych, podobno mało się trafiało.

Jan Sobieski urodził się 17 sierpnia 1629 r. w Olesku, gdzie według jednego z biografów rodził się w czasie najazdu tatarów. Według mnie jest dziwne, ale możliwe a biograf wykorzystał, zapewnię po to, aby polepszyć sytuację królowi. Dzieciństwo Sobieskiego było wspaniałe, do tego jeszcze jego dużą część spędził w Żółkwi, w siedzibie wcześniej wspomnianego jego krewnego. Dzięki temu też posiadł odpowiednią lekcję związaną z Turkami, przez to też w późniejszym okresie życia będzie można uzyskać wiele przykładów przepięknej walki tureckim albo tatarskim przeciwnikiem.

Jan III Sobieski wraz z bratem i z ich matką
Jan III Sobieski wraz z bratem i z ich matką.
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Teofila_Sobieska_z_synami.jpeg

W przypadku nauki to Sobieski od swojego ojca, Jakuba, uzyskał dosyć spory plan co do swojej nauki. Na początku rozpoczęto naukę języków obcych, które nie tylko ćwiczył na lekcjach, ale też Jan ze swoim bratem Markiem musieli prowadzić też konwersacje w tych językach. Dzięki tej nauce zostało zrealizowane inne plany oraz znajomość komunikacji w obcym języku przydała się w paru ważnych przypadkach. Podobnie było z innymi przedmiotami jakie były w planach edukacji obydwu braci.

Prywatne nauki dały możliwość pojawienia się Sobieskiemu w 1640 roku w Krakowie i przystąpienia razem z bratem do Kolegium Nowodworskiego, dzięki któremu przygotowali się do pobierania nauk w Akademii Krakowskiej. Właśnie tam po pewnym czasie i zdobyciu odpowiedniego poziomu wiedzy ujawniły się ukryte talenty związane z nielubieniem Tatarów oraz Turków. Sobieski rozpisywał się w przeróżnych pracach.

Po studiach ojciec wysłał Jan Sobieskiego poza granice Polski, przebywał dwa i pół roku. Poza granicami poznawał nowe języki obce a poznane już wcześniej doskonalił. W trakcie tourne po Europie studiował teksty klasyczne oraz poznawał historię Francji. Do tego jeszcze w niektórych krajach mógł zapoznać się z wojskowością oraz strategią niektórych europejskich wojsk. W międzyczasie oglądał przeróżne europejskie fortyfikacje oraz spotykał się przeróżnymi przywódcami politycznymi oraz dowódców, chociaż trwała wojna trzydziestoletnia w całym kontynencie. Wszystko przerwało mu informacja o śmierci jego ojca oraz pogarszającej się sytuacji w Polsce. Z tego powodu musiał nagle wracać do kraju.

Lata dorosłe

Wyprawę naukową po krajach europejskich Jan Sobieski musiał skrócić szczególnie z trzech powodów. Zmarł jego ojciec, którego Jan kochał za to co dał. Do tego jeszcze uczestniczył w specjalnej mszy prowadzonej przez legata papieskiego. Po jego przodku nie było komu rządzić na stanowisku starostwem jaworskim i po powrocie Sobieski otrzymał tytuł od króla Jana Kazimierza. Trzecim powodem jest powstanie Chmielnickiego, które zagrażało włościom rodziny Sobieskich. Jan razem z bratem zaciągnęli się do wojska oraz przeszli chrzest bojowy w bitwie pod Zborowem. Brat miał mniej szczęścia i Jan poprowadził wojska z odsieczą, dzięki temu w 1649 roku Sobieski walczył pod Zbarażem, gdzie uwolnił z niewoli.

W czasie powstania Chmielnickiego Sobieski ma więcej szczęścia. Spowodowane jest to tym, że w następnej bitwie, tym razem w 1651 roku pod Beresteczkiem (która trwała przez trzy dni), został zraniony drugiego dnia walk i uratowany od śmierci dzięki podkomendnym. W czerwcu 1652 roku w bitwie pod Batohem jego brat znalazł się w niewoli tatarskiej a sam Jan nie mógł uczestniczyć z powodu choroby jaką wtedy przechodził. Krewniak akurat zginął z tysiącami innych polskich jeńców w czasie tej niewoli. Przeszedł jeszcze przynajmniej przez jedną bitwę zwycięsko, ale w następnej sytuacji związanej z powstaniem chmielnickiego oraz z Tatarami. Wziął do niewoli tatarskiego dyplomatę, na całe szczęście nie doszło do afery. Spowodowane to było dosyć szybką reakcją oboźnego Stefana Czarnieckiego oraz późniejszym wykorzystaniem dyplomaty jako zakładnika w rokowaniach.

W czasie potopu szwedzkiego przyszły król Polski dołączył się do przeciwnika na dosyć długi okres czasu, a dodatkowo zgłosił się jako jeden z pierwszych. Ówcześni oskarżali go o zdradę, obecnie jest jednak walka pomiędzy dwiema stronami. Według doniesień Sobieski specjalnie dołączył specjalnie po to, aby móc uzyskać wiedzę na temat tajników prowadzenia wojsk jednej z najlepszych wojsk w ówczesnym świecie. 24 czerwca 1656 roku opuścił szeregi szwedzkie i pod Łańcutem zgłosił się pod komendę Stefana Czarnieckiego. Od tej pory walczył pod komendą Jerzego Lubomirskiego w Wielkopolsce i Prusach Królewskich, ale na tym nie było końca. Walczył też w trzydniowej bitwie pod Warszawą pomiędzy 28 a 30 lipca 1656 roku, nie tylko się wsławił w czasie tej bitwy, ale też dowodził wtedy już jako chorąży wielki koronny dwutysięczną grupą ludzi. Walki polsko – szwedzkie jeszcze się toczyły a w międzyczasie Sobieski uzyskał tytuł pułkownika królewskiego, w 1658 roku były pierwsze wzmianki o tym. Dla mnie jest treochę dziwne, że przyszły król był jednym z czterech komisarzy królewskich, którzy po zwycięstwie nad Jerzym Chmielnickim, podpisał 17 października 1660 roku w Cudnowie układy z Kozakami.

W 1663 roku Jan III Sobieski wziął udział w wyprawie na Rosję. Był tak naprawdę jednym z najbliższych doradców Jana II Kazimierza. W czasie wyprawy po drodze na rosyjski kraj stłumił bunt wojska Stefana Czarnieckiego pod Lwowem. A w czasie odwrotu sił polskich osłaniając je pobił Rosjan i Kozaków w bitwie pod Sośnicą i Kopyśnikami.

Przed wojną polsko – szwedzką w 1655 roku w czasie sejmu warszawskiego poznał i pokochał Marię Kazimierę d’Arquien de la Grange, dwórkę królowej Ludwiki Marii Gonzagi. Dzięki temu poznał samą królową, która próbująca przeciągnąć Sobieskiego na stronę swojego stronnictwa profrancuskiego obiecywała chorążego wielkiego koronnego. Zgodził się przyłączyć nie tylko z powodu stanowiska, lecz także z powodu uczucia jakim darzył Marię Kazimierę d’Arquien. Przede wszystkim jednak spodobała mu się wizja kształtu ustrojowego Rzeczypospolitej. Później w 1659 po raz pierwszy wybrany został posłem na sejm, gdzie powierzono mu zasiadanie w komisji specjalnej, która miała za zadanie rozwiązać sprawę ugody hadziackiej. Na sejmie w 1661 roku Sobieski podpisał list magnatów polskich do Wielkiego Kondeusza, zgłaszających gotowość poparcia kandydatury francuskiej do tronu polskiego. Lecz w odpowiedzi dostał z dworu Ludwika XIV 4800 liwrów, w 1662 już 8000, w 1665 12 000, a w czasie elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego już 20 000. 27 listopada 1669 roku zmarła matka Sobieskiego, Teofilia, co oznaczało definitywne pełne przejęcie przez Jana kontrolę nad dobrami rodzinnymi. Natomiast w 1662 został posłem z województwa ruskiego, brał udział w przeprowadzeniu dworskiego projektu reformy armii.

W dalszych swoich działaniach jako członek stronnictwa profrancuskiego, w czasie rokoszu Lubomirskiego Sobieski stanął po stronie króla Jana Kazimierza, gdzie dowodził rozbitymi oddziałami jazdy w bitwie pod Mątwami w 1666 roku. W 1664 roku został posłem królewskim na sejmik na Rusi, następnie został wybrany na posła na sejm, gdzie miał nakaz związany z popieraniem Lubomirskiego przeciwko królowi. Sobieski ociągał się z przyjęciem ofiarowanej mu 17 stycznia 1665 laski marszałka wielkiego koronnego, która była wolna po Lubomirskim, który stracił ją za zdradę państwa. Ociąganie wynikało częściowo z opozycji znacznej części szlachty, która popierała Lubomirskiego przeciw królowi lub broniącej jego praw do laski marszałkowskiej związanej zwyczajowo dożywotnio. Do tego też przyszły król z lojalnością wobec dawnego dowódcy nie chciał przyjąć funkcji. Chociaż według zachowanych dokumentów są informacje wskazujące, że Sobieski aspirował do laski marszałkowskiej i wyłącznie tylko wcześniej wymienione dowody powstrzymywały go od jego przyjęcia.

Decyzja była zwlekana na tyle, że w międzyczasie Jan III Sobieski wziął ślub z Marią Kazimierą d’Arquien (oficjalny 5 lipca 1665 roku, nieoficjalny 14 maja tego samego roku) i dopiero świeżo upieczona małżonka namówiła Sobieskiego do przyjęcia tego stanowiska. 18 maja 1665 roku (cztery dni po nieoficjalnym ślubie) przyjął tytuł, chociaż dosyć spora część szlachty sprzeciwiała się tej reakcji, do tego dwór królewski zastanawiał się do cofnięcia nominacji w celu porozumienia się z Lubomirskim. Sobieski jednak wówczas kategorycznie odmówił zrzeczenia się przyjętej godności pod jakimkolwiek powodem. Wszystko tak naprawdę się skończyło wraz ze śmiercią Lubomirskiego w styczniu 1667 roku.

W dniach 4-16 października 1667 roku pobił pod Podhajcami pięciokrotnie liczniejszych Kozaków i Tatarów pod dowództwem hetmana Piotra Doroszenki. Zwycięstwa te przyniosły zmianę wizerunkową Sobieskiego, ze zdrajcy w czasie potopu szwedzkiego zaczął urastać do rangi bohatera w oczach szlachty. W czasie kampanii podhajeckiej przyszły król Polski stworzył strategię związaną z unikaniem walnej bitwy lub zamknięcia się w twierdzy, kosztem podzielenia armii na małe zwrotne oddziały. Dzięki temu w czasie walk z tatarami atakował ich czambuły i przez to uniemożliwiał im swobodne grabienie kraju. Strategię tę z powodzeniem stosował odtąd Sobieski wielokrotnie.

5 lutego 1668 został hetmanem wielkim koronnym. W momencie objętego już stanowiska marszałka wielkiego koronnego, przyniosło to Sobieskiemu ogromne wpływy. Sprawował odtąd władzę nad wojskiem i w znacznej mierze nad dyplomacją państwową i dzięki temu stał się jednym z najważniejszych polityków i potężnych ludzi w państwie. Sukcesy wojenne, a także świadomość kryzysu państwa wśród znacznej części szlachty, dały możliwość przejęcia pełnej władzy nad państwem. Sobieski mógł zdobyć funkcję dyktatora, lecz nie skorzystał z tej okazji, wolał pozostać zwykłym szlachcicem.

Po sejmie związanym z abdykacją kola Jana Kazimierz, który się odbył pomiędzy 27 sierpnia a 16 września 1668, Sobieski stanął wraz z prymasem Mikołajem Prażmowskim na czele stronnictwa profrancuskiego. Do polskiej korony był popierany książę Wielki Kondeusz, później Sobieski popierał kandydaturę palatyna neuburskiego Filipa Wilhelma. Po wyborze Michała Korybuta Wiśniowieckiego na króla 19 czerwca 1669 roku, Sobieski przeszedł do opozycyjnego stronnictwa, gdzie zawiązał spisek detronizacyjny i doprowadził pierwszy raz w historii Rzeczypospolitej do zerwania sejmu koronacyjnego. Po tym wydarzeniu król Francji Ludwik XIV powierzył Janowi Sobieskiemu misję popierania kandydatury księcia Charles’a-Paris d’Orléans-Longueville, który próbował dostać się do polskiej korony królewskiej. Stał się wówczas głównym wrogiem frakcji dworskiej, która zawiązała przeciw niemu konfederację w Gołąbiu, Sobieski odpowiedział konfederacją w Szczebrzeszynie.

Walki polityczne odbiły się na przebiegu wojen w kolejnym okresie Rzeczypospolitej. W 1671 Sobieski odparł duży najazd Tatarów, ale wobec buntu hetmana wielkiego litewskiego Michała Kazimierza Paca, nie mógł dokończyć walk z rodowym wrogiem. Do tego król został poinformowany o złym stanie twierdzy w Kamieńcu Podolskim, ale ten nie uczynił nic, by to zmienić i z tego powodu 26 sierpnia 1672 po tureckim ataku twierdza padła a Podole przeszło na 27 lat pod władanie tureckie. Dzięki temu droga do inwazji na Rzeczpospolitą przez Imperium Osmańskie stała otworem. Próbowano zawrzeć porozumienia i na mocy pokoju w Buczaczu w 1672, Rzeczpospolita oddała Podole i zgodziła się płacić sułtanowi roczny haracz. Niestety sejm odrzucił jego ratyfikację i powodowało kontynuację wojny. Poszukiwano kozłów ofiarnych, na których można by było zrzucić winę i fałszywie oskarżono Sobieskiego. Jednakże po ocenie dowodów w tej kwestii, konfederaci gołębiowscy pojednali się z nim.

Jesienią 1672 roku Sobieski przeprowadził jedną z najbardziej imponujących operacji wojskowych w historii Rzeczypospolitej, znaną szerszemu gronu jako wyprawa Sobieskiego na czambuły tatarskie. Według wszelakich informacji dysponował zaledwie 3000 jazdy pobił kilkudziesięciotysięczne wojska tatarskie, uwalniając 44 000 ludzi z jasyru. W czasie tej wyprawy wykorzystywał naprawdę dosyć potężnie jednostki jemu podlegające. Natomiast 11 listopada 1673 odniósł świetne zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem. Ocaleć miało zaledwie 4000 z 30 000 żołnierzy wroga. Triumf ten przyniósł mu sławę w świecie i koronę polską.

Podsumowanie

Po opisanych wydarzeniach oraz innych, których nie opisałem, Sobieski był na tyle sławny oraz posiadał takie doświadczenie, że po pewnym czasie stał się kandydatem do polskiego tronu. Nie mógł wtedy odmówić kandydatury do tak zacnego stanowiska. W 1674 roku stał się królem Polski i od tamtej pory stał się jeszcze bardziej znaną osobistością.

Definicje

Legat papieski jest to reprezentant papieża oddelegowany do konkretnych zadań, do pełnienia misji dyplomatycznych albo też skierowany do odpowiedniego kościoła bądź też archidiecezji.

Unia hadziacka nazywana jest też ugoda hadziacką, która została zawarta 16 września 1658 roku w Hadziaczu między Rzecząpospolitą Obojga Narodów a Kozackim Wojskiem Zaporoskim, reprezentowanym przez hetmana kozackiego Iwana Wyhowskiego. Ustalono, że będą trzy osobne podmioty państwowe Korona, Wielkiego Księstwo Litewskie i Księstwa Ruskiego, za tym też trzeba było uznawać tytuły państwo związane z trzecią częścią państwa. Do tego jeszcze zostały doliczone jednostki wojskowe z nowej części. Unia istniała tylko przez pewien czas, jednym z powodów była śmierć Iwana Wyhowskiego.

Rokosz Lubomirskiego jest konfederacją wojskową zawiązaną w 1665 roku przeciwko Janowi II Kazimierzowi przez hetmana polnego koronnego Jerzego  Lubomirskiego. Powodem zawiązania była reakcja Jerzego Lubomirskiego na oskarżenia w jego kierunku, które były związane z przeciwstawianiem się przeciwko wzmacnianiu siły królewskiej względem demokracji szlacheckiej oraz podburzaniu wojsk przeciwko samemu królowi.  31 lipca 1666 roku strony zawarły ugodę w Łęgonicach na warunkach, które umożliwiały spokojne dalsze działania polityczne w Polsce.

Paladyn w średniowieczu był to zarządca dworu królewskiego, początkowo zastępował monarchę przy wydawaniu sądów. W Polsce najczęściej funkcję palatyna spełniał wojewoda.

Bibliografia

W bibliografii tekstu na listę stawiają się:

  1. http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_III_Sobieski – nie ma to jak tekst z Wikipedii jako podstawowy do napisania własnego pełnego;
  2. http://pl.wikipedia.org/wiki/Marek_Sobieski – tekst o dziadku Jana III Sobieskiego;
  3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_%C5%BB%C3%B3%C5%82kiewski – stąd zaciągnąłem informacje o śmierci Stanisława Żółkiewskiego;
  4. http://pl.wikipedia.org/wiki/Legat – skądś musiałem uzyskać informacje na temat Legata papieskiego;
  5. http://pl.wikipedia.org/wiki/Unia_hadziacka – coś trzeba napisać o ugodzie hadziackiej;
  6. http://pl.wikipedia.org/wiki/Rokosz_Lubomirskiego – parę słów zostało ujętych w tekście dzięki tej wspaniałemu źródłowi.
  7. http://pl.wikipedia.org/wiki/Palatyn_(tytu%C5%82) – następne źródło związane z tłumaczeniem jednej z definicji.