Historia
Czy Japonia w swojej historii ma podział na epoki?

Czy Japonia w swojej historii ma podział na epoki?

Każde państwo na świecie czy to istniejące albo też nie ma swoją historię. W każdym takim kraju istnieją podziały na przeróżne epoki i nie każda jest porównywalna do pozostałych w innej części świata. Tak samo jest w Japonii, ta kraina ma swój podział i w każdej części można odnaleźć coś ciekawego.

Czym są epoki? – czyli podstawowe informacje

Rozpocznijmy może od podstawowego pojęcia, zanim przejdziemy dalej i będziemy cokolwiek omawiać. Dla mnie to jest podstawa i warto mieć jakiekolwiek pojęcie co dalej.

Epoka jest częścią hasła periodyzacja. Z jakiego powodu to piszę? A z tego, że nie tylko epoka, ale też era, okres to inaczej umowny podział continuum czasowego w geologii historycznej, prehistorii, historii, historii literatury oraz historii sztuki. Często w historii początki nowych jednostek czasowych wyznaczają zwykle wydarzenia uważane za ważne dzięki tradycji. O wiele za rzadko o podziale decydują sami historycy.

Dla niektórych to hasło, co przed chwila przedstawiłem, może mało co mówić, ale dla tych osób mogę przedstawić krótką informację. Dla przykładu mogę podciągnąć polską historię, którą każdy Polak powinien znać. Podział jest jak poniżej, według ważnych wydarzeń dla Polski.

  1. od chrztu Polski do wstąpienia na tron Władysława Jagiełły – ja to nazywam epoką Piastów,
  2. od momentu przejęcia władzy przez Władysława Jagiełłę do śmierci Zygmunt II August bez pozostawienia potomka – tym razem dynastia Jagiellonów panuje w Polsce,
  3. od wybrania Henryka Waleze na króla Polski podczas sejmu elekcyjnego do trzeciego rozbioru Polski – epoka królów elekcyjnych,
  4. od trzeciego rozbioru Polski aż do uzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 roku – ja bym nazwał ten czas epoką pod rozbiorami,
  5. od uzyskania niepodległości przez Polskę do ataku Niemiec na nasz kraj – Polska w okresie międzywojennym,
  6. II wojna światowa,
  7. od ustalenia granic Polski po II wojnie światowej do obecnych dni – ja bym nazwał współczesną historią Polski.

W przypadku ostatniego punktu jak uważacie inaczej to napiszcie w komentarzu. Ja napisałem tak jak ja uważam i nie jestem historykiem, z tego też powodu mogę się mylić – przyznaję się do tego.

Czy Japonia ma podział na epoki?

Na samym początku mogę potwierdzić, że Japonia posiada podział na epoki historyczne. Nie na takie jakie standardowo znamy jak średniowiecze, antyk i temu podobne nazewnictwo, lecz inne. Ten podział w kraju kwitnącej wiśni jest związany z okresami panowania rodzin albo kast. Już wyjaśniam z jakiego powodu tak napisałem.

Godło Japonii
Źródło: Japonia

Według informacji ze źródła epoki historyczne w Japonii dzielą się na:

  • Mudoki – czyli epoka od zamierzchłych czasów do XII tysiąclecia przed naszą erą;
  • Jōmon – od XII tysiąclecia p.n.e. do około 400 przed naszą erą;
  • Yayoi – od około 400 przed naszą erą do około 250 naszej ery;
  • Yamato – okres w lataach 250-710;
    • Kofun – w latach 250-538,
    • Asuka – w latach 538-710;
  • Nara – epoka w latach 710-794, która została nazwana od ówczesnej stolicy Japonii – Nara;
  • Heian w latach 794-1185 był to czas dominacji rodu Fujiwara, pod tej epoki nastąpił koniec spadek znaczenia rodu Fujiwara i rozpoczęła się wojna rodów Minamoto i Taira;
  • Kamakura w latach 1185-1333 i jest to czas rządów siogunów z rodu Minamoto;
  • Muromachi – epoka w latach 1333-1568;
  • Azuchi-Momoyama – epoka w latach 1568-1600;
  • Edo – epoka w latach 1600-1868 i był to okres rządu siogunów z rodu Tokugawa w miejscowości Edo;
  • Japonia współczesna – źródło podaje mi okres od 1868 roku;
    • Meiji – w latach 1868-1912 i rządzi cesarz Meiji;
    • Taishō – w latach 1912-1926 rządzi cesarz Taishō;
    • Shōwa – epoka w latach 1926-1989, gdzie po II wojnie światowej cesarze ponownie utracili realną władzę w Japonii;
    • Heisei – epoka w latach 1989-2019, gdzie Japonia była pod rządami cesarza Akihito;
    • Reiwa – epoka, która rozpoczęła się w 2019 roku i rozpoczął rządzić Naruhito.

W tai oto sposób można dowiedzieć się o podziale historycznym Japonii. Wiadomo że można by było coś więcej dopowiedzieć, więc…

… Teraz przekażę trochę informacji na temat przedstawionych epok. Na pewno będzie więcej niż to przedstawiłem przed chwilą. Nie będzie aż tak skąpo, ale na pewno pojawi się coś konkretnego.

Mudoki – pierwsza z japońskich epok

Biorąc chronologicznie to pierwszym okresem jest mudoki. Pełna nazwa jest to mudoki-bunka-jidai, gdzie tłumacząc na polski to oznacza okres kultury przed ceramicznej. Przez niektórych nazywany jest również jako starszy okres kamienia lub jako okres pre- jōmon.

Tak jak pisałem wcześniej to mudoki nie ma żadnego potwierdzonego czasu rozpoczęcia, a jak już ktoś potwierdza to w ramach hasła od pierwszych wzmianek. Ja z czymś takim bym jak na razie się zgodził, bo nie ma żadnego nawet wydarzenia potwierdzającego nawet przybycia ludności na te wyspy. Natomiast w przypadku kończenia się tego okresu dziejów to historycy potwierdzają XII tysiąclecie przed naszą erą.

Jedynymi potwierdzonymi znaleziskami związanymi z tym okresem są kamienne narzędzia, które tak na prawdę są grubo ociosane i przypominają bardziej pięściaki znajdowane na kontynencie na obszarze Chin oraz Indii. Oprócz narzędzi nie zachowały się żadne dowody w postaci ludzkich szkieletów, bądź jakichkolwiek szczątków organicznych.

Jōmon – czyli druga epoka w Japonii

Jōmon to nazwa epoki odpowiadająca neolitowi, oczywiście na terenie dzisiejszej Japonii a nazw pochodzi od motywu umieszczanego na naczyniach ceramicznych. Jak podaje źródło to dosyć często okres ten dzielony jest na pięć podokresów dla środkowej Japonii oraz trzy dla Kiusiu i Kokkaido (wysp w Archipelagu Japońskim).

Statuetka dogū z okresu Jōmon
Źródło: Jōmon

Termin jest ściśle związany ze społecznością myśliwych i zbieraczy, która występowała na obszarze od południowego Riukiu (jeden z archipelagów) po północną Japonię. Nie zajmowali się uprawą roślin, w zależności od lokalizacji ludzie trudnili się przede wszystkim zbieractwem, myślistwem i rybołówstwem. Wytwarzali narzędzia z kamienia i kości. W miarę doskonalenia narzędzi myślistwo stało się podstawowym zajęciem.

Najważniejszym osiągnięciem kultury Jōmon jest ręcznie lepiona ceramika. Ceramiczne naczynia z tego okresu uznawane są za najstarsze na świecie. Wyrobem ceramiki zajmowały się kobiety, co jest charakterystyczne dla kultur neolitu. Używana glina była mieszana z innymi substancjami, jak łyszczyk, ołów i skruszone muszle. Uformowane naczynia były wygładzane za pomocą narzędzi zarówno z zewnętrznej, jak i wewnętrznej strony. W miejscu osad znaleziono wiele glinianych figurek, które świadczą o jednym z pierwszych kultów na wyspach. Najczęściej przedstawiają one kobiety, rzadziej zwierzęta, czasami półludzi-półzwierzęta. Liczne wizerunki kobiet wśród znalezionych figurek pozwalają domniemać matrylinearną organizację społeczeństwa w okresie jōmon.

Kres kultury Jōmon datuje się na 300–250 p.n.e., kiedy to napływ społeczności yayoi spowodował wyparcie ludu jōmon na północ i wschód oraz późniejszą asymilację.

Jako dodatkową informację mogę podać, że pierwszych znalezisk archeologicznych z okresu jōmon dokonał amerykański zoolog i orientalista Edward Morse w roku 1877 w Oomori na linii Tokio – Jokohama. Wydarzenie to uważa się za początki archeologii w Japonii.

Yayoi – okres ze zmianą klimatyczną między czasie

Yayoi jest to okres w historii Japonii między rokiem 300 p.n.e. a 300 n.e. Doszło wówczas do znaczących zmian klimatycznych. Ludność terenów dzisiejszych Chin, Korei, Mongolii, rozpoczęła wędrówkę na południe i wschód z powodu, że rozpoczęły powstawać wielkie pustynie azjatyckie. Prawdopodobnie wiele plemion o różnym pochodzeniu etnicznym kolonizowało Japonię.

Według źródeł to język japoński wykazuje najwięcej związków z językami ałtajskimi. Niestety nie da się jednak w 100% potwierdzić, aby obydwa języki były z sobą powiązane. Toteż współcześnie język japoński zaliczany jest do języków izolowanych.

To co mi wiadomo to ludność przybyła do kraju kwitnącej wiśni przyniosła ze sobą umiejętność uprawy roli, obróbki brązu i żelaza, a do tego jeszcze nową religię, która przeobraziła się z czasem w religię shintō. Według oceny części źródeł są to początki kultury japońskiej.

Rekonstrukcja ludzi z Yayoi w Narodowym Muzeum Przyrody i Nauki w Tokio.
Źródło: Yayoi period

Ludność epoki Yayoi żyła skupiona w klanach zwanych uji. Były to struktury wybitnie patriarchalne. Na czele każdego klanu stał zawsze jeden osobnik, który był jednocześnie wodzem wojennym, jak i kapłanem. Każdy klan był związany z jednym bóstwem, za które była odpowiedzialna głowa klanu. Te bóstwa, kami, reprezentowały sobą siły natury i wszelkie inne aspekty otaczającego świata. W momencie, gdy jedno uji dokonywało podboju na innym, zwycięski klan włączał bóstwo klanu podbitego do swoich praktyk religijnych. W ten sposób w okresie yayoi powoli wykształcił się złożony panteon kami, który reprezentował hierarchię uji.

Ludność czasów yayoi żyła niestety prymitywnie i nie wykształciła żadnego systemu pisma bądź też pieniędzy. Małżeństwa były często poligamiczne, a kobiety miały względnie dobrą pozycję w społeczeństwie uji. Trudno jest potwierdzić, ale są przypuszczenia, że mogły być również głowami klanów czy kapłankami.

Stosunki między poszczególnymi uji były złożone. Stopniowo konflikty terytorialne doprowadziły do powstawania małych okręgów. Jednakże pierwszy, typowy okręg japoński powstał na półwyspie Yamato, gdzie nastąpiła masowa imigracja Chińczyków od około 200 roku.

Księga Hanów wspomina o Japonii okresu Yayoi jako o kraju składającym się z ponad 100 królestw, z których ponad 30 utrzymywało kontakt z Chinami. Wspomina także o wykorzystywaniu tatuaży przez mężczyzn w celu rozróżnienia pozycji społecznej. Późniejsza Księga Wei mówi już o scaleniu rodów w związki plemienne i o powstaniu centralnego ośrodka władzy.

Yamato – okres o tej samej nazwie co jedna z prowincji Japonii

Większość badaczy przyjmuje, że pierwszym potwierdzonym cesarzem tego okresu był Sujin. Część uczonych uważa, że Sujin był przywódcą koreańskich najeźdźców z IV wieku, którzy utworzyli państwo Yamato. Jednak nie można wykluczyć tej teorii, jednak bardziej prawdopodobnym jest, że Sujin pochodził z klanu Yamato, który coraz bardziej rósł w siłę i zwiększał swoje wpływy. Doprowadził do tego stosując przeróżne zabiegi dyplomatyczne zamiast otwartych konfrontacji zbrojnych.

Metodą działania państwa Yamato było przyłączanie sąsiednich państewek utworzonych już w okresie Yayoi oraz włączanie ich przywódców w hierarchię władzy. Dwór Yamato używał stanowisk i tytułów, włączając w powstający system cesarski członków niepodległych do niedawna klanów, którzy w innym wypadku mogli powodować problemy. Powodem były stanowiska i tytuły nadawane królom i wodzom sąsiednich państw przyłączanych do obozu Yamato, które miały w tamtych czasach bardzo duże znaczenie. System administracji był silnie hierarchiczny. Wodzowie ważnych rodów znanych jako uji otrzymywali tytuł kabane oraz urząd. Hierarchia panowała także wśród samych uji. Przywódcy najbardziej wpływowych tworzyli klasę ministrów, zwanych omi, a niższą warstwę stanowili muraji pełniący funkcje wykonawcze. Dostarczaniem dóbr i usług zajmowali się członkowie grup zawodowych o wyższym lub niższym statusie, zwanych tomo albo be. Niżej niż be, na samym dole hierarchii, plasowali się nuhi, czyli niewolnicy.

Prawdopodobnie w IV i V wieku władza Yamato nie miała charakteru absolutnego, byli oni raczej pierwszymi wśród równych – w koalicji klanów. Jednak do początku VI wieku Yamato najprawdopodobniej uzyskali status jedynego rodu panującego. To właśnie wtedy władcy regionu Izumo zaczęli składać hołd władcom z rodu Yamato.

Jeden z rodów miał większe wpływy na dworze oraz był skoligacony z rodziną cesarską, nad którą często miał władzę. Został on jednak obalony w 645 roku podczas zamachu stanu przeprowadzonego przez Fujiwarę Kamatariego, zwolennika księcia Naka-no Ōe. Książę, będący synem cesarza Jomei, był niezadowolony z powodu prawa ustanowionego przez ród Soga, według którego tytuł cesarski w pierwszej kolejności dziedziczyli: cesarska małżonka i jej brat, a dopiero potem najstarszy syn. Po śmierci swojego ojca, 12 lipca 645 z pomocą Fujiwary, zamordował on głowę rodu Soga, Soga-no-Iruka. Tym czynem zmusił swoją matkę, cesarzową Kōgyoku do abdykacji. Rządy objął jej brat Kōtoku.

Yamato w VII wieku
Źródło: Yamato (okres)

Dzięki tej sytuacji ród Fujiwara dominował na dworze w nadchodzących stuleciach. Kontynuował rozpoczęty przez ród Soga proces popularyzacji kultury chińskiej. Kamatari, wraz z księciem Naka-no Ōe, który po zostaniu objęciu tronu w 661 roku przyjął cesarskie imię Tenji, przeprowadził wiele reform opartych na chińskim modelu scentralizowanej władzy, znanych jako Reforma Taika z 645 roku. Jedną z najważniejszych zmian była nacjonalizacja ziemi. Inne reformy obejmowały opodatkowanie w formie produktów rolnych, a nie tylko samej konieczności pracy, restrukturyzację urzędów, oraz ustanowienie stałej siedziby cesarzy w Naniwa (obecnie jest to miejscowość Osaka). Jednak nowa stolica nie utrzymała się długo, zaledwie kilka lat. W celu wyeliminowania korupcji zbadano działalność aparatu skarbowego i lokalnych urzędników.

Reformom tym towarzyszyło spisanie kodeksów prawnych, które umacniały władzę cesarza, a przez to jej centralizację, oraz ograniczały biurokrację. Są one zwane ritsuryō. Choć nie zawsze się do niego stosowano, w VII wieku Ritsuryō umożliwiało niewielkiej, liczącej około 400 urzędników, grupie kontrolowanie kraju o populacji liczącej blisko 5 milionów.

Jest to ogromna zmiana, jeśli liczbę tą porównać z szacowaną na koniec okresu Yayoi liczbą dwóch-trzech milionów ludności. W okresie Yamato, populacja Japonii znacznie wzrosła. Proces ten odbywał się falami. Wysoka była zwłaszcza liczba urodzeń, którą nieco ograniczała jednak stosunkowo duża liczba zgonów, przede wszystkim wśród niemowląt. Główną ich przyczyną były epidemie chorób, tj. ospa, które trafiały do Japonii z kontynentu, a przeciwko którym Japończycy nie mieli wykształconej odporności.

Państwo Yamato potrzebowało stałej stolicy, gdyż bez niej scentralizowany system władzy byłby pozbawiony rdzenia. Po nieudanej próbie ustanowienia jej w Naniwie w 645 roku, w 694 spróbowano kolejny raz, znów bez powodzenia, tym razem jako siedzibę dworu cesarskiego obierając miasto Fujiwara (siedzibę rodu Fujiwara). Ostatecznie, stolicę przeniesiono do Heijō-kyō, szerzej znanego jako Nara. Wydarzenie to, mające miejsce w 710 roku uznaje się za koniec okresu Yamato i początek okresu Nara.

Nara – epoka, która wzięła nazwę od współczesnej nazwy miastra

Okres Nara trwał w latach od 710 do 784 lub 794 roku naszej ery. Jego początek wyznacza przeniesienie dworu cesarskiego do specjalnie w tym celu zbudowanego od podstaw miasta Heijō-kyō. Lokalizacja ta została wzniesiona w latach 708-712, a obecnie nazywa się Nara.

Władcy okresu Nara wzorowali się na modelu chińskim także w innych dziedzinach. Przede wszystkim dążyli do scentralizowania państwa, stosując wprowadzony jeszcze w 702 pierwszy japoński pisany kodeks prawny – Taihō.

Wprowadzał on zmiany w kwestiach społecznych, gospodarczych oraz administracyjnych. Dokonano podziału społeczeństwa na 3 grupy: cesarz i rodzina, wolni poddani, do których zaliczali się urzędnicy i dzierżawcy państwowi oraz ostatnia grupa jaką stanowili niewolni poddani.

Utworzono nową strukturę zarządzania. Przy cesarzu znajdowały się Urząd do Spraw Kultu oraz Rada Państwowa stanowiące główny aparat władzy. Dodatkowo powstało 8 ministerstw: Sekretariat Cesarski, Ministerstwo Ceremonii i Personelu Urzędniczego, Ministerstwo Wojny, Ministerstwo do Spraw Rodów Arystokratycznych, Ministerstwo do Spraw Ludności, Ministerstwo Dworu, Ministerstwo Skarbu, Ministerstwo Prawa. Jednak nigdy nie zaakceptowano chińskiego modelu rekrutacji urzędników, stanowiska były dziedziczne i zależne od stanu urodzenia.

Posąg Buddy w Tōdai-ji w Nara
Źródło: Historia Japonii

Nastąpiło ogólne usprawnienie aparatu administracyjnego. Powstała sieć dróg łącząca stolicę cesarską z najważniejszymi ośrodkami w kraju. Przeprowadzono rozbudowaną reformę rolnictwa opartą na trzech punktach. Po pierwsze, dążono do pełnej kontroli siły roboczej poprzez spisy ludności według domostw. Wprowadzono też do tego nowy system podziału ziemi zwany jōri. Pola ryżowe zostały podzielone na kwadraty o boku około 800 metrów, a te z kolei na 36 czworoboków o powierzchni 1 chō (czyli jednostce metrycznej, gdzie 1 chō odpowiada 109,09 metra). Podzielone dalej na 10 pasów o powierzchni 1 tan. Tan było podstawową jednostką ziemi o powierzchni 0,12 ha. Mężczyzna dostawał 2 tan, a kobieta 2/3 tego przydziału. Nadana w ten sposób ziemia była zwana kubunden, czyli ziemia dana na twarz.

Ostatnim krokiem reformy było ujednolicenie opodatkowania. Podatki płacone były w plonach oraz tkaninach, preferowana jednak była robocizna i służba wojskowa oraz trwałe wyroby ze względu na problem jakim był transport dużych ilości produktów rolnych. Szczególnie cenny był jedwab używany wówczas jako środek płatniczy. Dodatkowym elementem przy reformie rolnej miało być stworzenie armii poborowej, którego nie udało się w pełni zrealizować. 1/3 mężczyzn w wieku 20-59 lat miała pełnić rotacyjnie służbę przez jeden rok w stolicy oraz trzy lata na granicy. Żołnierze mieli być utrzymywani przez swoje gminy. Niezdyscyplinowane oddziały ulegały stopniowej degeneracji i ostatecznie zostały przekształcone w grupy robocze.

Zbyt wysokie podatki stały się powodem masowych ucieczek z ziemi do klasztorów lub na służbę do pańskich rezydencji. Pomimo wielu prób rząd nie był w stanie powstrzymać tego procederu. Ucieczki powodowały zwiększenie podatków, co tylko dawało powód do porzucenia ziemi przez kolejnych rolników. Kolejnym szkodliwym zjawiskiem dla władzy centralnej były nadania arystokracji lub instytucjom religijnym ziem całkowicie lub częściowo zwolnionych od podatków. W 722 roku rząd wypracował plan zagospodarowania nowizn na obszarze ziemi wielkości miliona chō. Z braku zainteresowania w 723 roku wydano dekret mający na celu zachęcenie rolników do przyjęcia ziemi. Przyznawał on prawo pełnego użytkowania nowizn przez trzy pokolenia, natomiast przy zagospodarowaniu ziemi porzuconej, ale uprzednio przystosowanej do uprawy, nadawano dożywotnie immunitety ekonomiczne. W 743 roku wydano dekret o prawie wieczystego posiadania nowizn.

Cesarz Kammu zdecydował się na ufundowanie nowej stolicy w miejscowości Nagaoka-kyō w historycznej prowincji Yamashiro. Jej budowa rozpoczęła się w 784 roku. Kolejne intrygi pałacowe inspirowane przez Fujiwarów i pasmo nieszczęść, które spotkało cesarza i jego poddanych przypisywane w ówczesnym czasie mściwemu duchowi księcia Sawary, który popełnił samobójstwo niesłusznie oskarżony o zamach stanu, sprawiły, że Kammu zdecydował o ponownych przenosinach stolicy w 794 roku, tym razem do Heian-kyō (do dzisiejszego Kioto).

Heian – a tym razem weźmiemy określenie… od nazwy stolicy

Heian to tak naprawdę okres w historii Japonii trwający od 794 do 1185 roku. Jego początek wyznacza przeniesienie dworu cesarskiego z Nary do oddalonej o kilkadziesiąt kilometrów, specjalnie w tym celu wybudowanej, nowej stolicy o nazwie Heian-kyō, zbudowanej na wzór chińskiego miasta Chang’an. W przeszłości było ono końcowym etapem Szlaku Jedwabnego, dziś nazywa się Xi’an i jest znane z terakotowej armii.

Heian jest najdłuższym z okresów, na które historycy tradycyjnie dzielą dzieje Japonii. To czas względnego spokoju wewnętrznego. Wkrótce po 838 roku oficjalne stosunki z państwem chińskim zostały zerwane, czego skutkiem był intensywny rozwój kultury narodowej, wolnej już od chińskich wpływów.

W epoce Heian granice między poszczególnymi klasami społecznymi stawały się coraz wyraźniejsze. Z czasem przejście z jednej do drugiej stało się rzadkością. Dzięki nadaniom ziemi bardzo wzrosła gospodarcza i polityczna rola arystokracji. Szczególnie silne stały się rody możnowładcze ze wschodu Honsiu, okolic równiny Kantō. Była to szlachta nowego rodzaju – nie dworska, jak mieszkańcy stolicy, a związana ściśle z wojną. Wkrótce to właśnie ona zaczęła przejmować władzę w państwie.

Murasaki Shikibu, autorka Genji monogatari na obrazie malarza z XVII w., Mitsuoki Tosa
Źródło: Historia Japonii

Jednocześnie zmniejszała się realna władza cesarza. Z czasem zaczął on tylko panować, natomiast najważniejsze decyzje podejmowali kanclerze – kanpaku. Urząd ten zmonopolizował w tamtych czasach najpotężniejszy ród możnowładczy – Fujiwara. Od 866 roku, kiedy głowa tego rodu, Yoshifusa, został regentem sprawującym władzę w imieniu cesarza, chociaż władca nie był już dzieckiem. Wtedy stało się jasne, kto faktycznie rządzi krajem. Ród Fujiwara utrzymywał swoje wpływy w rodzinie cesarskiej regularnie wżeniając się w nią, dzięki czemu każdy kolejny potomek cesarski był równocześnie wnukiem głowy rodu. Kiedy następca tronu dorastał, naciskano na niego, by zrzekł się władzy na rzecz kolejnego pretendenta, co sprawiało, że rzeczywista rola cesarzy była niewielka. Szczyt ich potęgi przypadł na lata sprawowania przywództwa przez Michinagę.

Epoka Heian zakończyła się wojną domową Gempei odbywającej się w latach 1180–1185, w której walczyły ze sobą rodziny Taira i Minamoto. Kilkanaście lat wcześniej Taira wymordowali niemal wszystkich członków rodu Minamoto, drudzy jednak zdołali odbudować swoją potęgę. Podczas wojny Gempei doszło według tradycji do pierwszego seppuku, które popełnił Yorimasa Minamoto. Ostatecznie zwycięstwo walczących pod białym sztandarem Minamoto rozstrzygnęło się w bitwie morskiej w zatoce Dan-no-Ura na Wewnętrznym Morzu Japońskim. Wojna ta była opiewana w wielu charakterystycznych dla tej epoki eposach rycerskich. W 1192 roku cesarz nadał Yoritomo Minamoto tytuł sei’i-taishōgun, czyli potocznie nazywany jako shogun – główny dowództwa sił zbrojnych. Yoritomo przeniósł swoją stolicę do Kamakury, od której swoją nazwę bierze kolejna epoka.

Kamakura – okres, gdzie rządzili wojskowi

Kamakura trwa od 1185 (lub 1192) do 1333 roku. Tak jak wspomniałem przed chwilą to okres ten charakteryzuje się dominacją wojskowych przywódców. Co za tym idzie to rola cesarza i jego dworu zostały sprowadzone do poziomu często rozumianego jako ceremonialnego i symbolicznego. I to na około 700 lat.

Władzę cywilną, militarną i sądowniczą kontrolowała klasa bushi (inaczej mówiąc klasa wojskowa), spośród której najpotężniejszy był władcą Japonii. Co za tym idzie to można potwierdzić, że nadeszły czasy feudalne. Natomiast seniorowie potrzebowali lojalnych wasali, którzy opiekowali się nadanymi im ziemiami. A przez to tworzyły się dodatkowo lokalne rządy wojskowe.

Yoritomo Minamoto (pierwszy siogun w Kamakura, który prowadził swoje rządy w tym okresie) skonsolidował władzę i utworzył nowy rząd w swoim rodzinnym mieście Kamakura. Nazwał go bakufu, czyli rządami spod namiotu. Sposobem rządów Yoritomo wzorował się na rodzie Fujiwara – stworzył Radę Administracyjną, Radę Prawniczą i Radę Sądowniczą.

Inwazja Mongołów na Japonię
Źródło: Historia Japonii

Po konfiskacie majątków rodu Taira, dwór cesarski powołał zarządców majątków i naczelników prowincji. Jako siogun Yoritomo był również zarządcą i głównym naczelnikiem. Kontynuował wojnę z rodem Fujiwara na północy kraju, ale nigdy nie udało mu się zdobyć pełnej kontroli wojskowej nad wschodnimi i północnymi terytoriami.

Yoritomo nie udało się na długo utrzymać władzy w rękach swojej rodziny. Po jego nagłej śmierci w 1199 roku, jego syn – Yori’ie Minamoto – został siogunem i głową rodu Minamoto, ale również nie podołał zadaniu kontrolowania innych wschodnich rodzin bushi. Do początków XIII wieku ustanowiono regencję dla sioguna, sprawowaną przez członków rodziny Hōjō. Pod rządami Hōjō, bakufu straciło wszelką władzę, a siogun stał się marionetką w rękach rodu Fujiwara.

W 1221 roku wybuchły zamieszki ery Jōkyū (miesięczny konflikt) pomiędzy odsuniętym od władzy cesarzem Go-Toba a rodem Hōjō, który cesarz usiłował obalić. Głównym polem bitwy było miasto Uji na przedmieściach Kioto. Stolica została zdobyta przez wojska sioguna, a dwór cesarski znalazł się pod bezpośrednią kontrolą bakufu. Od tamtej pory żadne posunięcie Kioto nie mogło się obyć bez zatwierdzenia go przez Kamakurę.

Podczas regencji Hōjō, w 1225 roku ustanowiono Radę Państwową, aby wysocy wojskowi mogli się wypowiadać i głosować w sprawach sądowych i legislacyjnych w Kamakurze. Obradom przewodniczył regent Hōjō. Zaowocowało to powstaniem kodeksu Jōei w 1232 roku, który odzwierciedlał gruntowną zmianę rządów: z dworskich na wojskowe. Innymi słowy kodeks ten był prostym zbiorem zasad administracyjnych i przepisów, którymi mieli się kierować bezpośredni wasale służący siogunowi. Tak naprawdę to był dokument, który szczegółowo określał obowiązki zarządców i naczelników, sposoby rozwiązywania konfliktów w sprawie ziemi, a także opisywał sposoby zarządzania dobrem dziedzicznym. Dla tych, którzy naruszali przepisy, były w nim dokładnie określone kary. Kodeks ten przetrwał przez następne 635 lat.

Prowadzona wojna między shogunatem a cesarzem miała wiele negatywnych i ekonomicznych aspektów. Aby utrzymać armię, trzeba było nałożyć nowe podatki. Ponadto ci, którzy spodziewali się jakichś rekompensat związanych z poniesionymi stratami albo też wsparciem przy obronie nie doczekali się ich, co spowodowało falę niezadowolenia. W efekcie tego spadło znaczenie i siły rządów bakufu w Kamakurze. Ponadto na skutek licznych dziedziczeń ziemie były często dzielone, a właściciele ziemscy coraz częściej zwracali się do pożyczkodawców o wsparcie. Przy takiej sytuacji wędrowne bandy rōninów (czyli w feudalnej Japonii, terminem tym nazywano bezpańskich samurajów) jeszcze bardziej zagrażały stabilności bakufu. Ostatecznie okres zakończyła przegrana przez siogunat wojna Genkō.

Muromachi

Kolejny okresem jaki jest to muromachi, który to w historii Japonii przypada na lata 1336-1573. Okres ten rozpoczyna się za czasów panowania cesarza Go-Daigo. Jego nazwa pochodzi od jednej z dzielnic Kioto, w której rezydencję mieli przedstawiciele rodu Ashikaga. Członkowie tego rodu pełnili w tym czasie funkcję sioguna. Sprawowali oni władzę w imieniu cesarza Japonii, chociaż w praktyce jednak to do sioguna należała pełnia władzy. Dzięki temu powstał w ten sposób scentralizowany aparat administracji państwowej.

Azuchi-Momoyama

Przedostatnim epoką jest Azuchi-Momoyama. Innymi słowy jest to okres w historii Japonii przypadający na lata 1573–1603. Jego nazwa pochodzi od rezydencji dwóch ludzi, którzy rozpoczęli pierwszy w historii proces jednoczenia całego kraju – Nobunagi Ody i Hideyoshiego Toyotomi.

Nobunaga dysponował początkowo znacznie mniejszą siłą, ale okazał się doskonałym dowódcą. W 1568 roku wkroczył do Kioto, gdzie znajdowały się siedziby cesarza oraz sioguna. W tym samym roku, dzięki wyposażeniu swoich żołnierzy w muszkiety, pokonał armię Katsuyoriego Takedy w bitwie pod Nagashino.

W 1573 roku Nobunaga pozbawił władzy ostatniego z shogunów Ashikaga. Jego wojska posuwały się dalej na zachód i rozpoczęły podbój ziem najsilniejszego w tamtym rejonie rodu Mōri. W tym samym czasie wrogo nastawiony do religii Nobunaga walczył w centralnej części Honsiu ze stawiającymi opór mnichami buddyjskimi. Pokonanie bogatych i popieranych przez ludność klasztorów stanowiło ogromny problem, jednak ostatecznie zakończyło się zwycięstwem dyktatora – 3000 kompleksów klasztornych i świątyń zostało doszczętnie spalonych, a Nobunaga wpisał się do historii jako bezwzględny władca. Nie zdołał jednak doprowadzić do zjednoczenia całego kraju. W 1582 roku został zmuszony do popełnienia samobójstwa, oblężony w Kioto przez wojska wcześniejszego sojusznika Mitsuhide Akechiego. Do tego momentu opanował 33 z 66 historycznych prowincji japońskich. Niektóre doniesienia potwierdzają, że jednak było 20 prowincji, niestety obecnie to trudno potwierdzić jak było naprawdę.

Zamek Ōsaka
Źródło: Historia Japonii

Po śmierci Nobunagi wybuchła walka o schedę po dyktatorze. Wygrał ją człowiek o jeszcze silniejszej osobowości – Hideyoshi Toyotomi. Toyotomi jest jednym z niewielu przykładów w japońskim społeczeństwie podzielonym na klasy społeczne, gdzie człowiek z nizin społecznych awansował na sam szczyt władzy. Ojciec Hideyoshiego był chłopem, walczył też w wojsku rodu Oda. Toyotomi jako piętnastolatek opuścił dom rodzinny i rozpoczął karierę wojskową. Przez swoją pojętność szybko awansował w strukturach nie tylko wojskowych. W latach siedemdziesiątych został głównym sojusznikiem Nobunagi. Hideyoshi kontynuował podboje Ody: zajął Sikoku i większą część Kiusiu. W końcu 1590 roku pokonał ostatnią przeszkodę na drodze do dominacji na wschodzie – ród Hōjō.

Hideyoshi zajmował się także reformowaniem kraju: nałożył na panów feudalnych, zwanych też jako daimyō, podatek liczony nie od powierzchni ziemi, a od wysokości zbiorów ryżu. Związane z tym było dokładne mierzenie gruntów w całym kraju przez jego urzędników. Stale prowadzono też akcję rozbrajania chłopów i mnichów – od tej pory broń mieli posiadać jedynie samurajowie. Wraz z upływem lat Hideyoshi stawał się coraz bardziej pewny siebie i żądny władzy. Posiadał razem ze swoimi wasalami 99% Japonii i posiadanie takiej władzy nie wystarczało mu. W 1592 roku rozpoczęła się wyprawa Japończyków na Koreę. Mimo początkowych sukcesów okazała się ona klęską, także dzięki pomocy dla Korei ze strony Chin. Marzenia Hideyoshiego o imperium legły w gruzach. Ostatnie miesiące życia poświęcił desperackiej walce o zapewnienie dziedzictwa swemu synowi. Po śmierci dyktatora w 1598 roku po raz kolejny wybuchła wojna domowa. Triumfował kolejny z byłych generałów Nobunagi – Ieyasu Tokugawa. Dał on początek nowej dynastii siogunów, która rządziła przez 250 lat w nowej epoce.

Tenshu
Źródło: Zamek Ōsaka

Edo

Nie licząc bieżącej historii ostatnim okresem jest Edo, który rozpoczął się dzięki wojnie domowej. Tak jak przed chwilą opisałem wiodącym rodem był Tokugawa. Po wygranej do rodu należało około ¼ obszaru Japonii. Sioguni na początku rządów w pierwszej kolejności ograniczyli oni rządy cesarza, którego rola sprowadzona została jedynie do funkcji reprezentacyjnych.

Ogół obywateli został poddany ścisłej kontroli administracji centralnej, która poprzez system nakazów określała podatki, obowiązki, sposób zachowania się, ubierania i życia poszczególnych grup społeczeństwa. Chłopom nie wolno było zajmować się handlem i rzemiosłem, a mieszczanom nosić ozdób ze złota i srebra ani budować wysokich domów. Bogacili się natomiast kupcy, którzy zrzeszeni byli w gildiach. Możnowładcom nie wolno było utrzymywać własnych oddziałów samurajów ponad określoną ich liczbę. Wobec braku wojen warstwa samurajów szybko się kurczyła, a poza wojowaniem nie wolno im było zajmować się niczym innym. Obowiązywały zasady oparte na neokonfucjanizmie. A ten nurt głosił ścisłe posłuszeństwo wobec władz.

XVIII-wieczna łaźnia dla kobiet
Źródło: Historia Japonii

Równocześnie, aby uchronić kraj przed wpływami zewnętrznymi, w tym głównie przed szerzeniem się chrześcijaństwa, w 1639 roku zamknięte zostały granice zarówno dla ludzi, jak i towarów. Handel zagraniczny ograniczono jedynie do faktorii chińskich i holenderskich utrzymywanych w Nagasaki. Miasto Edo w 1657 roku strawił pożar, w którym życie straciło około 100 tysięcy ludzi.

Scentralizowane, sprawne zarządzanie i brak jakichkolwiek niepokojów wewnętrznych początkowo sprzyjały rozwojowi gospodarki, kultury i sztuki. Rosły miasta, rozwijało się rzemiosło, w sztuce rozkwitały malarstwo, poezja i teatr. Jednakże krwawa rozprawa z misjonarzami portugalskimi, brak kontaktów z Europejczykami, odcięcie się Japonii od wszelkich wynalazków i osiągnięć naukowych z zewnętrznego świata doprowadziło do odwrotnego efektu. Innymi słowy decyzja doprowadziła w dłuższym okresie do opóźnienia gospodarczego państwa. Było ono już wyraźnie widoczne pod koniec XVII wieku, gdy doszło w kraju do szeregu buntów chłopskich i rewolucyjnych rozruchów w miastach. Jednakże ponowne otwarcie Japonii na świat zewnętrzny nastąpiło dopiero w połowie XIX wieku.

Kontakty rodu Tokugawa z holenderskimi kupcami w 1715 roku zostały także poważnie ograniczone. Natomiast od 1720 roku przyzwolono na import książek z Europy celem poznania i wykorzystania nowych osiągnięć, zwłaszcza w nauce i medycynie. Mimo izolacji, Japonia w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku rozwijała się względnie dynamicznie. Rozbudowywały się miasta, rosła liczba ludności oraz produkcja rolnicza i rzemieślnicza, by zaspokoić wzrastający popyt na żywność i inne towary.

Wiele dużych klęsk żywiołowych miało miejsce także w połowie XVIII stulecia. Spowodowały one, pospołu z korupcją władz i zapóźnieniami technicznymi związanymi z autarchią kraju (forma rządów polegających na rządach absolutnych, despotycznych), zahamowanie rozwoju gospodarczego. Konsekwencją tego był wzrost niedostatku ludności, głód, niepokoje społeczne i rewolty chłopskie, które wybuchły po 1760 roku.

Z powodu wysokiej cenie ryżu sprzedawanego po spekulacyjnych cenach przez monopolistycznych kupców. Największe bunty ryżowe miały miejsce w 1787 roku, ogarniając liczne miasta. Powstańcy plądrowali domy kupców i magazyny żywnościowe, rozdając zdobyte zapasy ryżu pomiędzy głodujących. Feudalne rządy siogunów zwykle bezwzględnie i z wielkim okrucieństwem rozprawiały się ze zbuntowaną ludnością, a zwłaszcza z przywódcami rebelii, stając zawsze po stronie feudałów ziemskich, samurajów i kupców.

Poselstwo rosyjskie i brytyjskie w latach 1820–1850 próbowało zaproponować przeróżne kontakty handlowe i gospodarcze. Niestety ród Tokugawa za każdym razem odrzucał takie propozycje, podobnie jak w przypadku prób z innych krajów. Ród Tokugawa zezwalał tylko na prowadzenie ograniczonego handlu przez kupców chińskich za pośrednictwem Holendrów, zresztą przy ścisłej kontroli siogunatu.

Panorama Edo ze wzgórza Atagoyama. Na pierwszym planie rezydencje daimyō.
Zdjęcie z około 1865 roku
fot. F. Beato
Źródło: Historia Japonii

Można przyznać, że nastąpiła też w Japonii zmiana gospodarki z typowo feudalnej na wczesnokapitalistyczną. Na skutek zagarniania przez lichwiarzy drobnych działek zadłużonych i zubożałych chłopów, przenosili się oni masowo do miast, stając się tam tanią siłą roboczą do wynajęcia. Zatrudniani byli w organizowanych przez książąt feudalnych manufakturach, wśród których najwięcej było włókienniczych, przędzalniczych, tkalni jedwabiu, farbiarni, garncarni, wytwórni papieru i laki. Przeobrażeniu uległa też feudalna klasa samurajów. Ich usługi wojskowe stały się zbędne i w coraz większym stopniu zajmowali się oni handlem i drobnym rzemiosłem. Zasilili też kręgi opozycji przeciwko siogunatowi, krępującemu poprzez podatki i reglamentacje rozwój ich zakładów pracy.

Po zwycięskich dla mocarstw europejskich wojnach opiumowych w Chinach, również Stany Zjednoczone zainteresowały się możliwościami wykorzystania Azji Wschodniej jako swego rynku zbytu. W tym celu w 1853 roku rząd USA wysłał do Japonii wojskową ekspedycję pod dowództwem Matthew Perry’ego z propozycjami udostępnienia jednego lub dwóch portów na Wyspach Japońskich dla utworzenia w nich amerykańskich baz handlowych i zaopatrzeniowych dla statków wielorybniczych. Perry dał do zrozumienia Japończykom, że ich zacofana armia nie będzie stanowić przeszkody dla armii amerykańskiej. Rok później wrócił do Zatoki Edo na czele nowej ekspedycji dziewięciu amerykańskich okrętów wojennych z 250 działami i desantem piechoty morskiej. Po demonstracji kanonierek amerykańskich siogun zgodził się na zawarcie traktatu w Kanagawie, zgodnie z którym otwarto na handel ze Stanami Zjednoczonymi dwa porty. W ciągu kilku lat podobne układy zawarła Japonia również z Wielką Brytanią, Rosją, Francją i Holandią.

W latach 1867-69 miała miejsce wojna domowa, nazywana też jako wojna boshin. W jej wyniku z tytułu sioguna zmuszony był zrezygnować Yoshinobu Tokugawa. Nastąpiła datowana na 1868 rok Restauracja Meiji i okres otwarcia Japonii na wpływy zagraniczne i rozpoczęcia ekspansji terytorialnej.

Okres Meiji – okres panowania jednego z cesarzy

Meiji Obejmuje lata panowania cesarza Mutsuhito. To co mi wiadomo to przyjęto zasadę dożywotniego panowania, nazwa ery stała się odtąd imieniem pośmiertnym cesarza. Edo przemianowano na Tokio, które po przeprowadzce cesarza z Kioto w 1869 roku stało się oficjalną stolicą Japonii.

W 1868 r. rozpoczął się proces gwałtownych zmian i modernizacji na wzór zachodni, zwanie potocznie restauracją Meiji. Głównymi celami było zlikwidowanie feudalizmu, centralizacja władzy wokół cesarza i przeprowadzenie reform, usuwających zacofanie Japonii wobec świata. Faktycznie państwem zaczęła rządzić oligarchia, czyli młodzi samuraje oraz inni aktywni uczestnicy wydarzeń związanych z obaleniem siogunatu. Centralnym organem rządowym stała się Wielka Rada Stanu, sprawująca kontrolę nad instytucjami ustawodawczymi, wykonawczymi i sądowniczymi. Po wielu zmianach struktury tej organizacji, w 1885 roku powstał nowoczesny system gabinetowy. Dzięki temu pierwszym premierem został Hirobumi Itō.

Proklamowanie konstytucji Meiji
Źródło: Historia Japonii

W 1871 roku zniesiono domeny i ustanowiono prefektury. Następnie przystąpiono do realizacji hasła: fukoku-kyōhei, innymi słowy bogaty kraj, silna armia. Przy tych zmianach zauważono, że konieczna była poprawa sytuacji gospodarczej. W 1873 roku zreformowano system finansowy i przeprowadzono reformę podatków od ziemi. Zmieniono strukturę gospodarki, przekształcając Japonię ze słabego kraju rolniczego w szybko rozwijający się kraj przemysłowy. Stworzono ogólnonarodową, nowoczesną armię z poboru. Do tego jeszcze wprowadzono wiele innych zmian. Na przykład wprowadzono nowy podział społeczny na: arystokrację, szlachtę oraz gmin (chłopi, mieszczanie oraz tak zwani nieludzie). W 1873 roku wprowadzono kalendarz gregoriański i cofnięto wszystkie antycudzoziemskie zarządzenia. Rząd dążył do unowocześnienia kraju i dostosowania obcych kulturowo wzorów do japońskich realiów i tradycji. Dzięki temu zlikwidowano zacofanie i zachowano narodową tożsamość.

Zmiana systemu politycznego i społecznego doprowadziła do niezadowolenia samurajów i rozłamu w rządzie. Doszło do wystąpień zbrojnych, tłumionych przez armię rządową oraz do powstania ruchu na rzecz swobód i praw obywatelskich, zainicjowanego przez Taisuke Itagakiego. Domagano się demokratyzacji życia politycznego, opracowania konstytucji itp. Dzięki temu w 1889 roku ogłoszono Konstytucję Wielkiego Cesarstwa Japonii, która formalnie przekształciła kraj w nowoczesną monarchię konstytucyjną.

Zadbano także o interesy Japonii na arenie międzynarodowej, ochronę jej suwerenności oraz doprowadzono do uzyskania przez nią statusu mocarstwa na Dalekim Wschodzie. Najważniejszym problemem była rewizja nierównoprawnych traktatów z połowy XIX wieku. Nieudaną próbę podjęto już 1871 roku, w trakcie pierwszej oficjalnej misji rządowej do Stanów Zjednoczonych i Europy, na której czele stał Tomomi Iwakura. Ostatecznie nastąpiło to dopiero w latach 1894-1899. Wcześniej Japonia zawarła równoprawny układ z Chinami, uzyskała od Rosji Kuryle w zamian za Sachalin, przejęła wyspy Ryūkyū. Różnica zdań na temat Korei doprowadziła do starć zbrojnych z Chinami, które pokonane, przekazały Japonii m.in. Półwysep Liaotuński, Tajwan i Peskadory. Zmuszona do zwrotu Półwyspu Liaotuńskiego, który przejęła Rosja, Japonia wypowiedziała jej, zwycięską w rezultacie, wojnę, i w wyniku której stała się mocarstwem na Dalekim Wschodzie. Rosja uznała niezależność Korei i szczególne w niej interesy Japonii, scedowała na nią swe prawa do Półwyspu Liaotuńskiego i Kolei Południowomandżurskiej oraz południowej części Sachalinu.

W czasie wojny japońsko-rosyjskiej doszło do nieoficjalnych kontaktów władz japońskich, którym zależało na osłabieniu armii rosyjskiej, z przedstawicielami Polski, dążącymi do wykorzystania wojny dla dobra Polski. Dla ciekawości to w 1904 roku Józef Piłsudski i Roman Dmowski odwiedzili Japonię.

Okres Taishō, czyli kolejna epoka w Japonii, gdzie przez cały okres panował cesarz

Okres Taishō był to okres panowania cesarza Yoshihito, inaczej mówiąc Taishō. Ze względu jednak na jego zły stan zdrowia, od 1921 roku był on reprezentowany przez regenta-następcę tronu Hirohito. W czasie tym wzrósł poziom uprzemysłowienia, oświaty, świadomości społecznej i uczestnictwa obywateli w życiu politycznym. Pojawiły się liczne organizacje: prawicowe, nacjonalistyczne, liberalne, lewicowe, socjalistyczne i komunistyczne. Oligarchię Meiji stopniowo zastępowali w rządach członkowie zachowawczych partii politycznych, wojskowi, kręgi finansowe. W 1918 roku powstał pierwszy w Japonii rząd partyjny z Takashim Harą, który stał się pierwszym premierem z ludu. Rządy partyjne w latach 1918-1922 i 1924-1932 nie były jeszcze demokratyczne, sprawowały je głównie partie Seiyūkai i Kenseikai. Z powodu ograniczonego prawa wyborczego o składzie parlamentu decydował układ sił politycznych

Reformy okresu Meiji oraz I wojna światowa przyczyniły się do szybkiego rozwoju przemysłu: ciężkiego, energetycznego, włókienniczego. Co za tym idzie do wzrostu produkcji przemysłowej i zatrudnienia. W czasie wojny, dzięki nieobecności mocarstw na rynkach dalekowschodnich, znacznie wzrósł eksport japoński. Powrót zachodnich mocarstw na rynki po wojnie, stał się w Japonii przyczyną recesji, którą dodatkowo pogłębiło wielkie trzęsienie ziemi w regionie Kanto. Rosło niezadowolenie społeczeństwa, a co za tym idzie powstały związki zawodowe, dochodziło do strajków, demonstracji, rozruchów ludności. Narastał problem agrarny. Domagano się też demokratyzacji życia, zwłaszcza powszechnego prawa wyborczego, które wprowadzono w 1925 roku. Prawo wyborcze do izby niższej uzyskali wszyscy mężczyźni powyżej 25 lat. W tym samym roku rząd znacznie ograniczył swobodę zgromadzeń i wolności słowa.

Pierwsze Święto Pracy w Japonii w 1920 roku
Źródło: Historia Japonii

W 1914 Japonia przystąpiła do I wojny światowej po stronie aliantów, pokonała Niemcy na Dalekim Wschodzie i zajęła ich posiadłości w Szantungu. W 1915 zmusiła rząd chiński do przyjęcia większości z tzw. 21 żądań, które dotyczyły m.in. przyznania Japonii praw do Szantungu, południowej Mandżurii i wschodniej części Mongolii Wewnętrznej. Na mocy traktatu pokojowego Japonia otrzymała prawa poniemieckie w Szantungu oraz do Wyspy Marshalla, Mariany i Karoliny. Podczas konferencji pokojowej w Wersalu była traktowana jako jedno z pięciu mocarstw. 22 marca 1919 roku Japonia uznała niepodległość Polski i dzięki temu nawiązano oficjalne stosunki dyplomatyczne.

W 1918 roku Japonia, wraz z państwami Ententy, wzięła udział, w zakończonej fiaskiem, ekspedycji syberyjskiej na rosyjskim Dalekim Wschodzie. Niestety zakończyła się fiaskiem a w zamiarze było stworzenie na Syberii państwa buforowego, które by chroniło od ideologii komunistycznej.

W latach 1921-1922 w trakcie konferencji waszyngtońskiej razem z USA, Wielką Brytanią, Francją, Włochami, Belgią, Holandią, Portugalią i Chinami, Japonia ustaliła i podpisała m.in. następujące traktaty:

  • czterech mocarstw o wzajemnym poszanowaniu praw do ich posiadłości na Pacyfiku;
  • dziewięciu mocarstw dotyczący Chin, poszanowania ich suwerenności i integralności oraz przestrzegania zasady drzwi otwartych;
  • dotyczący ograniczenia zbrojeń morskich.

Okres Shōwa, który trwał od okresu międzywojennego do końca zimnej wojny

Kolejnym okresem jaki będę omawiał będzie związany z cesarzem Hirohito, zwanym też jako Shōwa. To co mi wiadomo to część historyków podzielił okres panowania na trzy podokresy. Są nimi:

  • nacjonalizm i wojna w latach 1926-1945, podokres ten jest jednocześnie ostatnim podokresem Cesarstwa Wielkiej Japonii;
  • okupacja amerykańska w latach 1945-1952;
  • powojenny w latach 1952-1989.

Z powodu złej sytuacji gospodarczej i pogłębiającego się kryzysu w latach 1929-1933 nastąpił wzrost nastrojów nacjonalistycznych. Doprowadziło to do wzrostu społecznego niezadowolenia. Nacjonaliści uznali, że wynika to z przejęcia przez Japonię zbyt wielu elementów kultury Zachodu i naruszenia japońskiego charakteru narodowego. Dążyli oni do restauracji Shōwa, czyli wzmocnienia władzy cesarza, wyeliminowania złych doradców. Uważali też, że Japonia ma do wypełnienia wielką misję dziejową – zaprowadzenia ładu i pokoju w Azji oraz na świecie.

Japonia ratyfikowała w 1928 roku traktat o wyrzeczeniu się wojny i podpisała w Londynie w 1930 rokuu układ dotyczący redukcji sił morskich. Wywołało to krytykę rządu, wzrost nastrojów szowinistycznych i spowodowało dojście do władzy zwolenników ekspansji skierowanej na kontynent.

W 1931 roku rozpoczęto działania zbrojne w Mandżurii, będącej ważnym źródłem surowców, rynkiem zbytu, a także obszarem, dzięki któremu można byłoby rozwiązać problem przeludnienia Japonii. Mimo protestów Chin i Ligi Narodów, Armia Kwantuńska rozszerzała działania i w marcu 1932 roku utworzono w Mandżurii marionetkowe państwo Mandżukuo. Ponieważ Liga uznała, że Mandżuria stanowi integralną część Chin, w 1933 roku Japonia wystąpiła z Ligi Narodów.

Cesarz Hirohito
Źródło: Shōwa

W 1936 roku w rezultacie zamachu z 26 lutego doszło do wzmocnienia militaryzmu japońskiego i siły politycznej armii. W tym samym roku Japonia podpisała z Niemcami pakt antykominternowski. Celem zawarcia paktu była koordynacja działań przeciwko Międzynarodówce Komunistycznej – organizacji utworzonej w Moskwie w 1919 roku, z zadaniem kierowania działalnością partii komunistycznych i podporządkowania ich partii radzieckiej. Tajny protokół dołączony do układu zobowiązywał sygnatariuszy do zachowania neutralności, gdyby jedna ze stron znalazła się w stanie wojny z ZSRR.

Prawdopodobnie radzieckie tajne służby doprowadziły w lipcu 1937 roku do incydentu na moście Marco Polo, co stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny. W 1937 roku Japonia rozpoczęła działania zbrojne w Chinach, które przekształciły się w wojnę trwającą do 1945 roku. Do końca 1938 roku zajęto ważniejsze miasta i linie kolejowe, ale z powodu silnego oporu oddziałów partyzanckich nie objęto kontrolą całych Chin. Na okupowanych terytoriach Japończycy stosowali masowy terror. Brak ostatecznego zwycięstwa w wojnie z Chinami i wcześniejsze porażki Armii Kwantuńskiej w bitwach z wojskami radzieckimi skłoniły władze Japonii do zmiany kierunku ekspansji, co w przyszłości miało wywołać reakcję USA. Japończycy zorientowali się, że siły radzieckie stawiają po prostu zbyt duży opór.

Zbyt kosztowna wojna w Chinach, porażka w starciach z ZSRR, brak surowców, głównie ropy naftowej i rud żelaza oraz wojna w Europie wpłynęły na zmianę koncepcji dalszych działań zbrojnych z marszu na północ na marsz na południe. Postanowiono stworzyć tak zwaną Wielką Wschodnioazjatycką Strefę Wspólnego Dobrobytu, w której poza Mandżukuo i Chinami znalazłyby się państwa Azji Południowo-Wschodniej.

W 1938 roku wprowadzono ustawę o mobilizacji, zwiększając kontrolę państwa i wydatki na cele wojskowe. W 1940 roku rozwiązano partie polityczne i powołano Stowarzyszenie Wspierania Władzy Cesarskiej, mające służyć indoktrynacji społeczeństwa.

Japońska ekspansja w Chinach wywoływała sprzeciw USA, spotęgowany zbliżaniem się, z biegiem czasu, Japończyków do amerykańskich ówcześnie Filipin i Guamu. Stany Zjednoczone wspierały walczących z Japończykami Chińczyków i zaczęły zwiększać tę pomoc, co spowodowało przesunięcie się USA do obozu antyjapońskiego.

Rząd Japonii opowiadał się za zbliżeniem z europejskimi mocarstwami faszystowskimi, aby w ten sposób zmusić rząd USA do ustępstw wobec Japonii w sprawie Chin. 27 września 1940 roku podpisano pakt trzech, w którym Japonia uznała rolę przewodnią Niemiec i Włoch w tworzeniu nowego ładu w Europie, a Niemcy i Włochy uznały przywództwo Japonii w tworzeniu nowego porządku w Wielkiej Azji Wschodniej. Po porozumieniu z rządem Vichy oddziały japońskie weszły do północnej części Indochin Francuskich. Pomyślnej realizacji marszu na południe miał też służyć traktat o neutralności z ZSRR. Po zajęciu przez Japonię południowych Indochin w lipcu 1941 roku, Amerykanie wprowadzili między innmmi embargo na eksport do Japonii ropy naftowej. Zerwano też negocjacje amerykańsko-japońskie.

13 kwietnia 1941 r. japoński minister spraw zagranicznych podpisał w Moskwie układ o nieagresji z ZSRR. Układ ten był niezwykle korzystny dla Józefa Stalina, gdyż w trakcie wojny z Niemcami mógł ściągnąć z Dalekiego Wschodu wiele dywizji i użyć ich do walk w Europie. Japończycy zaś uzyskali pewność, że w przypadku walk z Amerykanami Rosjanie nie zaatakują z Syberii. Japonia i ZSRR dotrzymały paktu. Po uderzeniu 22 czerwca 1941 roku Niemiec na ZSRR wywiad radziecki potwierdził, że wojska japońskie nie uderzą na Syberię.

W grudniu 1941 roku armia japońska liczyła 1,7 mln żołnierzy. W dniu 7 grudnia 1941 roku atakiem japońskich sił lotniczych na amerykańską bazę w Pearl Harbor na Hawajach rozpoczęła się wojna na Pacyfiku, zwana w Japonii jako wojna w Wielkiej Azji Wschodniej. Początkowo Japonia odnosiła zwycięstwa, zajęła Syjam, Filipiny, Malaje, Indonezję, część Nowej Gwinei i Birmę. Sytuacja zmieniła się gwałtownie po pierwszej klęsce Japonii w bitwie o Midway. Alianci stopniowo odbierali zdobycze terytorialne Japonii, a wraz z nimi źródła zaopatrzenia w surowce. Do końca 1944 roku zajęli Guadalcanal, Aleuty, Mariany i Filipiny, a następnie 21 czerwca 1945 Okinawę. Od 1944 roku prowadzono bezpośrednie naloty na Japonię.

Mimo zawartego układu o nieagresji z Japonią, przez cały okres II wojny światowej na Dalekim Wschodzie stacjonowało czterdzieści sowieckich dywizji. Na konferencji jałtańskiej Stalin zobowiązał się wobec zachodnich aliantów, że w czasie trzech miesięcy od kapitulacji Niemiec rozpocznie wojnę z Japonią. W zamian miał otrzymać nabytki terytorialne na Dalekim Wschodzie – część Japonii. Pod koniec wojny ZSRR wypowiedział Japonii pakt o neutralności z 1941 roku, a wywiad japoński doniósł o transportach ciężkiego sprzętu wojskowego Koleją Transsyberyjską na Daleki Wschód. ZSRR zagroził strategicznym terenom Imperium Japońskiego – Mandżurii i Korei, które stanowiły podstawę japońskiej gospodarki. Wydobywano tam węgiel, rudę żelaza, produkowano elektryczność, stal oraz ponad połowę japońskiego paliwa syntetycznego. Dodatkowo japońskie fabryki, zagrożone amerykańskimi nalotami, zostały przeniesione do Mandżurii. 9 sierpnia 1945 roku rozpoczęła się wojna radziecko-japońska, która jednak całkowicie zaskoczyła Japończyków. Po prostu nie spodziewali się jej w tak krótkim terminie. Japonia okupowała olbrzymie obszary, które Sowieci zaczęli błyskawicznie zajmować.

Po otrzymaniu trzech potężnych ciosów – zrzuceniu przez Amerykanów bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki oraz po przystąpieniu ZSRR do wojny przeciwko Japonii, zdecydowano się na bezwarunkową kapitulację, którą podpisano 2 września 1945 roku. Zdobycze terytorialne podzielono pomiędzy Chiny, ZSRR i USA. Korea akurat odzyskała niepodległość.

Budynek parlamentu narodowego, w którym spotykają się oba domy japońskiej parlamentu narodowej, został ukończony na początku ery Shōwa.
Źródło: Shōwa (1926–1989)

W 1945 roku Japonia po raz pierwszy w historii znalazła się pod obcą okupacją. Na czele Dowództwa Sił Sprzymierzonych stanął generał Douglas MacArthur. Przyjęto zasadę rządów Japończyków, którzy realizowali dyrektywy władz okupacyjnych.

W pierwszym okresie okupacji zajęto się głównie demilitaryzacją, demokratyzacją i decentralizacją. Rozbrojono armię, zdemobilizowano 6,5 mln żołnierzy, zlikwidowano wszystkie instytucje wojskowe i produkcję na cele wojny. Aresztowano osoby odpowiedzialne za wywołanie i prowadzenie wojny. Trybunał Tokijski osądził 25 głównych przestępców wojennych. Na karę śmierci skazano 7 osób. Na dożywocie – 16, na krótsze kary więzienia – 2. Pozostałych przestępców sądziły trybunały lokalne.

W ramach demokratyzacji wypuszczono z więzień działaczy lewicowych, powstały związki zawodowe i partie polityczne. Reaktywowano Japońską Partię Socjalistyczną oraz Japońską Partię Komunistyczną. Powstały też ugrupowania konserwatywne: Japońska Partia Postępu, przekształcona w 1947 roku w Japońską Partię Demokratyczną, Japońska Partia Liberalna oraz Japońska Partia Współpracy.

W pierwszych powojennych wyborach większość miejsc w izbie niższej zdobyła Japońska Partia Liberalna, a premierem został Shigeru Yoshida. Po kolejnych wyborach w 1947 roku powstał rząd koalicyjny z socjalistą Tetsu Katayamą na czele. Rok później zastąpił go Hitoshi Ashida z Japońskiej Partii Demokratycznej. W 1948 roku z połączenia Japońskiej Partii Liberalnej i rozłamowców z Partii Demokratycznej powstała Partia Liberalno-Demokratyczna. Zreformowano system edukacji, wprowadzono rozdział religii od spraw państwowych. W maju 1947 roku weszła w życie demokratyczna Konstytucja Japonii. A do tego wszystkiego przeprowadzono reformę rolną.

Po 1948 roku z powodu nasilającej się zimnej wojny, powstania Chińska Republika Ludowa oraz wojny koreańskiej nastąpiła zmiana polityki władz okupacyjnych, gdyż tylko Japonia mogła być sojusznikiem USA na Dalekim Wschodzie. Podstawą dalszych reform stała się odbudowa gospodarcza i rehabilitacja Japonii. Amerykanie wprowadzili politykę deflacyjną, ograniczyli reparacje wojenne, udzielili pomocy finansowej i technologicznej, zrezygnowali z likwidacji zaibatsu. Zakończono czystkę, a partie polityczne zasilili rehabilitowani i wypuszczeni z więzień konserwatywni przedwojenni politycy. W 1949 roku władzę przejęli konserwatyści, a premierem został ponownie Yoshida. Utworzono Narodową Rezerwę Policji, którą w 1952 roku przekształcono w Siły Bezpieczeństwa Narodowego, a w 1954 roku w Japońskie Siły Samoobrony.

Okupacja zakończyła się w 1952 roku, kiedy wszedł w życie traktat pokojowy, podpisany rok wcześniej w San Francisco przez Japonię, USA oraz 47 innych państw. Traktatu nie podpisał ZSRR oraz inne państwa bloku sowieckiego, w tym Polska. Japonia i USA zawarły także układ o bezpieczeństwie, gwarantujący stacjonowanie na wyspach wojsk amerykańskich.

Na początku trzeciego podokresu (najdłuższego, w latach 1952-1989), dzięki pomocy USA, Japonia weszła na drogę szybkiego wzrostu gospodarczego i zaczęła odzyskiwać równoprawną pozycję na arenie międzynarodowej. Sprzyjała temu stabilizacja władzy po konsolidacji w 1955 roku partii konserwatywnych i powstaniu Partii Liberalno-Demokratycznej (PLD) oraz zjednoczeniu dwóch odłamów Japońskiej Partii Socjalistycznej (JPS). Powstał układ sił, zwany systemem 1955 roku, w którym PLD była partią rządzącą, a JPS pozostawała w opozycji.

Już w 1953 roku Japonia pod względem wartości PKB wyprzedziła Włochy, następnie Francję i Wielką Brytanię oraz RFN i stała się trzecią, po USA i ZSRR, potęgą gospodarczą świata. Na początku lat 70. szybki wzrost gospodarczy uległ pewnemu zahamowaniu, między innymi w wyniku kryzysu paliwowego w 1973 roku. W latach 80. Japonia stała się głównym wierzycielem świata. Wysoka nadwyżka eksportowa, doprowadziła jednak do pogorszenia stosunków z USA, które są jej głównym partnerem.

W 1960 roku podpisano nowy układ o bezpieczeństwie, gwarantujący Japonii ochronę militarną wraz z tak zwanym parasolem nuklearnym i zezwalający na dalsze stacjonowanie wojsk amerykańskich na wyspach. Dzięki poparciu USA 10 września 1955 roku Japonia została przyjęta do GATT (w późniejszym czasie członek WTO), a po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z ZSRR – do ONZ. Negocjacje w sprawie traktatu pokojowego z Rosją nie zostały zakończone z powodu sporu o cztery południowe Wyspy Kurylskie.

W latach 60. Japonia, dzięki przekroczeniu założeń planu premiera Ikedy, polegającego na podwojeniu dochodu narodowego, wzmocniła w sposób zasadniczy swoje znaczenie na arenie międzynarodowej i dążyła do zwiększenia roli politycznej. Dużą rolę w tym procesie odegrał premier Eisaku Satō, który doprowadził do normalizacji stosunków z Republiką Korei w 1965 roku oraz odzyskania okupowanych przez Amerykanów wysp Bonin i Okinawy i Wysp Ogasawara. W 1972 roku Japonia odnowiła stosunki dyplomatyczne z Chinami, a w 1978 roku podpisała z nimi układ o pokoju i przyjaźni. Po wypłaceniu w latach 50. odszkodowań wojennych niektórym państwom azjatyckim, w latach 60. Japonia zaczęła zacieśniać kontakty z państwami Azji Południowo-Wschodniej, wspierając ich rozwój ekonomiczny.

Jeden z elementów ozdobnych w Tokio z czasów Showa
Źródło: Showa Through Architecture in Tokyo

Lata 70. to kolejny wzrost gospodarczy oraz likwidacja większości problemów ochrony środowiska. W 1972 roku do Japonii powróciły Wyspy Riukiu. W 1979 roku profesor Harvard University napisał książkę określającą Japonię jako numer jeden. Dekada lat 80. przyniosła neonacjonalizm a koalicja rządu i biznesu zwracała przede wszystkim uwagę na wzrost gospodarczy na świecie. Pod koniec lat osiemdziesiątych doszło do skandali z udziałem japońskich polityków. Zmiany w polityce Japonii nie wywołała nawet zmiana cesarza w 1989 roku. W 1990 roku doszło do załamania gospodarki, które spowodowało zmianę stosunku Japonii do struktur zachodnich.

Okres Heisei, czyli okres po zakończeniu zimnej wojny po współczesne lata

Ostatnim okresem jaki chciałbym przedstawić jest to okres Heisei, gdzie panował cesarz Akihito. Od początku lat 90. Japonia walczy z nowymi problemami politycznymi, gospodarczymi i społecznymi, a skandale w sferach rządzących są bezpośrednią przyczyną częstej zmiany gabinetów. Poważnym zachwianiem na scenie politycznej było pozbawienie władzy PLD w 1993 roku. Po 38 latach ustawicznego przywództwa musiała ona na pewien czas pogodzić się z pełnieniem roli opozycji. Początek lat 90. przyniósł wzrost cen, a kraj pogrążył się w recesji osiągając w jednym z kwartałów 1997 roku -11%.

W 1992 roku zmieniono prawo, dopuszczając wysyłanie Japońskich Sił Samoobrony na obszary objęte wojną jeśli nie wezmą bezpośredniego udziału w walkach. Dzięki temu w 2003 roku zezwolono na udział wojsk Sił Samoobrony w wojnie i stabilizacji Iraku.

Cesarz Akihito panujący za ery Heisei
Źródło: Heisei

W 1995 roku potężne trzęsienie ziemi w Kobe pochłonęło ponad 5 tysięcy ofiar śmiertelnych. W tym samym roku miał miejsce atak w tokijskim metrze z użyciem sarinu (środek chemiczny stosowany jako bojowy środek trujący, zaliczany do grupy środków paralityczno-drgawkowych), ze strony Aum Shinrikyō (japońska sekta religijna założona w 1987 roku).

Japonia kontynuuje politykę zagraniczną z ostatnich dekad okresu Shōwa. Najważniejszym jej sojusznikiem pozostają nadal Stany Zjednoczone, a współpraca gospodarcza koncentruje się na państwach Azji-Pacyfiku. Region ten jest głównym dostawcą surowców dla Japonii, konsumentem jej towarów i celem inwestycji.

Japonia utrzymuje stabilne stosunki z państwami Europy Zachodniej i stopniowo wchodzi na rynki Europy Wschodniej i Środkowej. Inwestuje również w Polsce. Dąży do zawarcia traktatu pokojowego z Rosją. Od początku okresu Heisei Japonia nieprzerwanie notuje ujemny przyrost naturalny i wzrost średniej długości życia.

Okres współczesny

Nie będę dalej opisywał. Spowodowane jest to tym, że trudno jest cokolwiek potwierdzić ze strony historycznej. Już dzieje się na bieżąco, a co za tym idzie trudno jest przewidzieć skutki albo czy cokolwiek się zmieni. Obecny okres w dziejach Japonii nazywa się Reiwa, gdzie głową państwa jest książę Naruhito. Może za parę lat da się cokolwiek potwierdzić oraz ocenić.

Bibliografia

  1. Periodyzacja;
  2. Historia Japonii;
  3. Mudoki;
  4. Jōmon;
  5. Yayoi;
  6. Yamato (okres);
  7. Nara (okres);
  8. Heian;
  9. Kamakura (okres);
  10. Muromachi (okres);
  11. Azuchi-Momoyama;
  12. Edo (okres);
  13. Chō;
  14. Siogun;
  15. Bushi;
  16. Yoritomo Minamoto;
  17. Siogunat;
  18. Zamieszki ery Jōkyū;
  19. Kodeks Jōei;
  20. Rōnin;
  21. Daimyō;
  22. Autarchia;
  23. Wojna boshin;
  24. Pakt antykominternowski;
  25. Sarin;
  26. Aum Shinrikyō;
  27. Shōwa;
  28. Shōwa (1926–1989);
  29. Showa Through Architecture in Tokyo;
  30. Heisei;
  31. Yayoi period;